For English>>

Από την συζήτηση της Δευτέρας 31/03, στην Ανοιχτή Πόλη για το ιστορικό κέντρο, την οποία άνοιξε παρουσιάζοντας τις θέσεις του ο υποψήφιος Δήμαρχος Αθηνών Γαβριήλ Σακελλαρίδης, ένα ερώτημα φαίνεται να έμεινε αναπάντητο ως το τέλος. Τελικά ο υποψήφιος δήμαρχος είναι υπέρ ή κατά του Rethink? Αρκετοί περιμένοντας να ακούσουν με σαφήνεια την τοποθέτηση ναι/όχι απογοητεύτηκαν. Απογοητεύτηκαν περιμένοντας ένα ηχηρό όχι στο Rethink και θεωρώντας αδυναμία της υποψηφιότητας το ότι δεν παίρνει μια σαφή θέση ενάντια σ’ αυτό το “έργο βιτρίνας” στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, που η πόλη είναι επισήμως σε “ανθρωπιστική κρίση ” κτλ.
Εμμέσως και πολύ πλαγίως μπορεί κανείς να πει πως φάνηκε μια θέση όταν στις προγραμματικές δηλώσεις του υποψηφίου δημάρχου αναφέρθηκε πως ” Κατά την δική μας άποψη, οι λίγοι διαθέσιμοι πόροι δεν πρέπει να πάνε μαζικά σε δήθεν «εμβληματικά» έργα, στερώντας έτσι πόρους από τις γειτονιές. “Trademark” της πόλης δεν πρέπει να είναι ένα «εξευγενισμένο» κέντρο. “ (πηγή)

Η απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι ότι τελικά δεν έχει και τόση σημασία ποια είναι η θέση του όποιου υποψήφιου δημάρχου καθώς δυστυχώς δεν έχει καμιά σοβαρή αρμοδιότητα γι’ αυτή την τόσο καίρια επέμβαση στο κέντρο της πόλης. Οι αποφάσεις παίρνονται σε επίπεδο περιφέρειας και υπουργείου, και η συμφωνία για 78.5 εκ ευρώ έχει ήδη υπογραφεί ως εξής: 38 εκ. Ευρώ από το ΥΠΕΚΑ μέσω ΕΠΠΕΡΑΑ και 40.5 εκ ευρώ από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΠΕΠ Αττικής. Ο δήμαρχος Αθηναίων δεν έβαλε πουθενά καμιά υπογραφή, και δεν προβλέπεται να του ζητηθεί να βάλει απ’ τη στιγμή που δεν βάζει και λεφτά- για τα τυπικά μόνο το έργο θεωρείται και υπό την αιγίδα του Δήμου.¹
Οπότε από τη στιγμή που δεν έχει λόγο και δεν μπορεί να αλλάξει κάτι, γιατί ο όποιος υποψήφιος δήμαρχος να κοντραριστεί ευθέως και ρητά με αυτό που μοιάζει να είναι το νέο αντικείμενο συλλογικής φαντασίωσης;
Η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, αυτή τη στιγμή, μοιάζει να φωτίζει τα όνειρα όλων όσων ζουν και κινούνται στο κέντρο της πόλης, έτοιμοι ν’ ακούσουν το άγγελμα της σωτηρίας στον ήχο της πρώτης μπουλντόζας. Πράσινο, πεζόδρομοι, τουρίστες, έτοιμοι ν’ αφήσουνε λεφτά, όχι κάπου μακριά, όχι στο Ελληνικό, εδώ μέσα στα πόδια μας. Πως μπορεί να τους πει κανείς ότι είναι ανόητο να ελπίζουν πως μια δεντροστοιχία εκατέρωθεν ενός αργοκίνητου τραμ θα τους αλλάξει την ζωή; Το Rethink Athens μέσα από την εξαιρετική επικοινωνιακή προπαγάνδα του ιδρύματος Ωνάση έχει στοιχειώσει τα όνειρα όλων.
Όσο κι αν στην Αθήνα αυτή τη στιγμή κρίνονται πολύ μεγαλύτερα έργα και σε έκταση και σε προϋπολογισμό, η συζήτηση γυρίζει ξανά και ξανά στο Rethink. Είναι το συμβολικό, είναι η ανάταση που περιμένουν όλοι, είναι όπως λένε η βιτρίνα της πόλης, είναι στο κάτω κάτω μες στις καθημερινές μας διαδρομές -δεν μπορεί, όλο και λίγη χρυσόσκονη απ’ την καινούρια λαμπερή Πανεπιστημίου θα πέσει και σε μας που γυρνάμε ολημερίς στο κέντρο. Ενώ στο Ελληνικό; Ό,τι κι αν συμβεί εκεί είναι σχεδόν αόρατο για μας εδώ.
Γι’ αυτό λοιπόν οι διαμαρτυρίες είναι λίγες, βρίσκονται είτε στο πεδίο των ειδικών που αναγνωρίζουν τα λάθη του σχεδιασμού, τις μεθοδολογικές κι επιστημονικές ελλείψεις, σε όσους, με κοινωνικές ευαισθησίες διαμαρτύρονται για την σπάταλη σε καιρούς λιτότητας και σε όσους ατυχείς χρησιμοποιούν τις δέκα λεωφορειακές γραμμές που πρόκειται να κοπούν. Οι υπόλοιποι συναινούν ενθουσιωδώς.

Γιατί λοιπόν να πει ένας υποψήφιος Δήμαρχος όχι στο Rethink?
Η απάντηση βρίσκεται σε ένα πολύ μικρό σημείο στην παρουσίαση του ενός εκ των υπολοίπων ομιλητών της βραδιάς του Γ. Πολύζου, υποστηρικτή του Rethink, καθηγητή ΕΜΠ και πρώην πρόεδρου του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας.
Η κύρια ένσταση ενάντια στο Rethink είναι ότι δεν απαντάει με κανένα τρόπο στο μεγάλο ερώτημα της ανασυγκρότησης του κέντρου της Αθήνας, ότι ουσιαστικά δεν πρόκειται για τίποτε περισσότερο από μια συγκαλυμμένη εργολαβία της Αττικό Μετρό. Αν αφαιρούσαμε το τραμ από τα σχέδια κανείς πια δεν θα ενδιαφερόταν να πεζοδρομήσει την Πανεπιστημίου. Η πεζοδρόμηση είναι το αξεσουάρ του τραμ και όχι το ανάποδο. Άρα μιλώντας για το τραμ, όπως όμως είναι φανερό και σε ένα μη ειδικό, η πρόταση είναι εξαρχής λάθος, καθώς δεν χαράζεις ποτέ δυο μέσα σταθερής τροχιάς (μετρό, τραμ ) το ένα πάνω απ’ το άλλο (το μετρό και το τραμ έχουν αλληλεπικάλυψη σε όλο το μήκος της σχεδιαζόμενης επέκτασης από Βικτώρια έως Ακρόπολη). Αλλά ακόμα κι αν το τραμ φτάσει Άνω Πατήσια όπως προβλέπεται στη β’ φάση θα υπάρχει πάλι αλληλεπικάλυψη με τη σχεδιαζόμενη νέα γραμμή 4 του μετρό καθιστώντας και πάλι τελείως άχρηστη την ύπαρξη του τραμ. Η γραμμή 4 του μετρό θα ξεκινάει από Γαλάτσι και θα έχει στάσεις Ευελπίδων, πλατεία Κυψέλης, Εξάρχεια Πανεπιστήμιο, Κολωνάκι και μετά θα πηγαίνει Πανεπιστημιούπολη, μια γραμμή δηλ. με πολύ μεγάλο αναμενόμενο επιβατικό φόρτο, καθώς καλύπτει την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή του κέντρου που το έχει πολλή ανάγκη.

Κι εδώ έρχεται η αποκάλυψη από τον Γ. Πολύζο. Δεν πρόκειται να υπάρξει γραμμή 4, τουλάχιστον όχι συντόμως. Στον αγώνα χρηματοδότησης από τα ΕΣΠΑ (ΣΕΣ τώρα) αντί για την περίπου 1 δις ευρώ κόστους γραμμή θα δοθεί προτεραιότητα στο 1,2 δις ευρώ της σήραγγας Αργυρούπολης. Η σήραγγα Αργυρούπολης μαζί με έναν μεγάλο κόμβο αυτοκινητόδρομου που θα γίνει μέσα σε κατοικημένη περιοχή θα λειτουργεί ως σύνδεση από το μετρό Ελληνικό ως τα Μεσόγεια, περνώντας από το πιο στενό σημείο του Υμηττού. Ποιους θα εξυπηρετεί η νέας σήραγγα? Μα όλους τους διαβιώντες στα Μεσόγεια εργαζόμενους στο μελλοντικό μεγα-συγκρότημα του Ελληνικού , όπως λέει το site Υποδομές.² Το σχέδιο είναι πιο καθαρό κι απ’ τον γαλανό ουρανό. Το Ελληνικό εξοπλίζεται με υπερλούξ τουριστικές υποδομές και όλα κινούνται για να το στηρίξουν. Αλλά όχι μόνο αυτό, η σήραγγα Αργυρούπολης απαντά και στο αίτημα να ξεπεραστεί επιτέλους αυτό το φυσικό όριο του Υμηττού και να χτιστεί και η τελευταία σπιθαμή Αττικής γης.

Η Αθήνα είχε την τύχη να περιορίζεται από φυσικά εμπόδια Αιγάλεω, Υμηττός, στα βόρεια η Πεντέλη, που βάλανε ένα φρένο στην συνεχή χυλώδη επέκταση του Λεκανοπεδίου. Δυστυχώς η Ελλάδα, πάντα δεκαετίες πίσω, κινείται ακόμα στο παρωχημένο καταστροφικό μοντέλο του sprawling, δηλ. της συνεχούς προαστιακού τύπου εξάπλωσης, δίνοντας συγχρόνως προτεραιότητα στο αυτοκίνητο. Την ίδια στιγμή στις αμερικάνικες πόλεις, όπου το μοντέλο αυτό υιοθετήθηκε στον απόλυτο βαθμό, τώρα κοιτούν να επαναφέρουν την κατεστραμμένη αστική συνοχή που άφησαν τα τεράστια συγκοινωνιακά έργα, θέτοντας ως νέο πρόταγμα την συμπαγή πόλη (downsize, densify, compact city).
Βεβαίως μην ξεχνάμε πως και η σήραγγα Αργυρούπολης, όπως και η Πανεπιστημίου είναι υπουργικό όραμα, -του Σουφλιά εν προκειμένω -και ως φαίνεται η ονειρευάμενη υπουργική συνείδηση λειτουργεί ως θέσφατο και θείος νόμος που τα καθαγιάζει όλα.

Τι σχέση όμως έχουν όλα αυτά με το Rethink?
Τη στιγμή που το Rethink προτάσσοντας τον πεζό προσπαθεί να αποκόψει τις διαμπερείς κινήσεις από το κέντρο της πόλης η σήραγγα της Αργυρούπολης ανοίγει διάπλατα τον δρόμο για την κίνηση των αυτοκινήτων αλλά και για την κίνηση ολόκληρης της πόλης προς τα Μεσόγεια. Από τη μια δηλ. κόβουμε την πρόσβαση στο κέντρο κι απ’ την άλλη ανοίγουμε δρόμους μες απ’ το βουνό για να φτάσει η πόλη κι εκεί που ακόμα δεν έχει φτάσει. Αυτά μπορεί και να είχαν νόημα την εποχή που η οικοδομή ήταν το στήριγμα της ελληνικής οικονομίας. Τώρα όμως δεν υπάρχει καμιά οικονομική, κοινωνική, οικολογική δικαιολογία για όλα αυτά. Η συνδυασμένη είδηση Rethink- σήραγγα Αργυρούπολης, κόψιμο της κυκλοφορίας στο κέντρο, άνοιγμα στα Μεσόγεια, δείχνει μια κατεύθυνση πολύ αντίθετη από αυτή που ευαγγελίζονται οι υπεύθυνοι του διαγωνισμού περί επιστροφής στο κέντρο. Αυτά τα δυο μαζί δείχνουν προς την κατεύθυνση του να διωχθεί ο μέσος χρήστης και κάτοικος από το κέντρο, να το καταστήσουν μη λειτουργικό γι’ αυτόν, και να σπρωχθεί η πόλη προς τα προάστια αφήνοντας ένα καθαρό κέντρο για τους μελλοντικούς τουρίστες, των οποίων παρεπιπτόντως το τουριστικό λεωφορείο είναι το μόνο που προβλέπεται να σταθμεύει στη νέα Πανεπιστημίου.
Να λοιπόν σε τι χρειάζεται το τραμ και το rethink – οι φτωχοί των Πατησίων και της Κυψέλης ας βολευτούν κι ας στριμωχτούν στο αργούτσικο τραμ κι ας ξεχάσουν το μετρό- κι ας ανοίξουν διάπλατα οι δρόμοι για τις ορδές των τουριστών του νέου Ελληνικού fun-park, ας ανοίξουν οι δρόμοι για όσους εργολάβους πιστεύουν ακόμα πως θα βγάλουν λεφτά χτίζοντας στα Μεσόγεια, ας ανοίξουν οι δρόμοι γι’ αυτούς τους λίγους εκλεκτούς των νοτίων και βορείων προαστίων να φεύγουν πιο εύκολα στα Λονδίνα και στα Βερολίνα. Εξάλλου αυτοί δεν είναι που ψηφίζουν στην ‘Α Αθηνών; Θα δώσουμε μετρό στους μη έχοντας καν δικαίωμα ψήφου κατοίκους της πολυεθνικής Κυψέλης?

Το Rethink δεν είναι μια νίκη των πεζών και των ποδηλατών είναι η συμβολική τους ήττα. Ένα χιλιόμετρο ποδηλατόδρομος είναι αστείο μπροστά στην μεγάλης κλίμακας παρέμβαση στον Υμηττό προς χάρην του αυτοκινήτου. (Θα μπορούσε κάλλιστα και χωρίς επιβάρυνση για την περιοχή της Αργυορπουλης να γίνει η σύνδεση με το νέο αεροδρόμιο μέσω Υμηττού με υπόγεια σήραγγα μόνο για μετρό όμως- αλλά προφανώς το θέμα δεν είναι η σύνδεση αλλά το αυτοκίνητο κι η οικοδομή…) . Τα μεγάλα παιχνίδια παίζονται αλλού κι η Πανεπιστημίου είναι ένα προπέτασμα καπνού. Εδώ λοιπόν θα έπρεπε να αντιδράσουν, μαζί με τους εξυπηρετούμενους των δέκα λεωφορειακών γραμμών που κόβονται, όλο το Γαλάτσι κι η Κυψέλη και οι φοιτητές των σχολών και όσοι στο κέντρο θίγονται μακροπρόθεσμα, καθώς προκρίνεται η βολή των τουριστών και των ακριβών προαστίων από την μάζα του κέντρου της πόλης.
Ως τέτοιο λοιπόν, θα μπορούσε να καταγγείλει το Rethink ένας δήμαρχος που θα νοιαζόταν για την πόλη του, ως αποπροσανατολιστικό και ανταγωνιστικό προς τα έργα ουσίας που θα άλλαζαν την καθημερινότητα των πολιτών.
Ωστόσο φαίνεται πως δεν αρκεί για τον όποιο υποψήφιο δήμαρχο να υπερασπιστεί την λειτουργικότητα, να δώσει στην περιφέρεια τη σκληρή μάχη για τα ΕΣΠΑ κερδίζοντας κάτι για την καθημερινότητα των πολιτών. Γιατί στο κενό που θα άφηνε το Rethink θα έμενε εκκρεμές προς απάντηση το συμβολικό, το αίτημα της ανάτασης, το να αποκατασταθεί η ελπίδα κι οι πολίτες να νιώσουν ξανά περήφανοι για την πόλη τους.

Το αναθεωρημένο σχέδιο των Αθηνών από τον Leo Von Klenze (τα ανάκτορα έχουν πάει στο Σύνταγμα αντί για την Ομόνοια), αλλά η οδός Αθηνάς παραμένει ο κεντρικός άξονας που συνδέει την μεγάλη κεντρική πλατεία Jardin du Peuple, (σημερινή Κοτζιά) με την Ακρόπολη.

Το αίτημα μιας συμβολικής επέμβασης

Στο αίτημα αυτό, και καθώς φαίνεται πως οι πεζοδρομήσεις προκαλούν γενική ευφορία, έχοντας γίνει το νέο αστικό μας φετίχ, όπως ήταν παλιότερα οι φαρδείς αυτοκινητόδρομοι, ας απαντήσει ο όποιος υποψήφιος δήμαρχος με μια χρηστική, αναγκαία και συγχρόνως συμβολική πεζοδρόμηση. Πεζοδρομώντας εκεί όπου υπάρχει πραγματικά πρόβλημα για τον πεζό, αλλά συγχρόνως κι ένα πεδίο συμβολισμών πολύ πιο πλούσιο από αυτό της Πανεπιστημίου.

Πεδίο πεζοδρόμησης λαμπρό λοιπόν, το κομμάτι της Ερμού που λείπει, η οδός Αθηνάς. Μοιάζει σχεδόν ανέκδοτο, να ψάχνουμε τι θα πεζοδρομήσουμε αντί της Πανεπιστημίου -παράδειγμα η ημερίδα για την οδό Σταδίου-, φαίνεται να έχουμε παρασυρθεί όλοι απ’ αυτή την παγίδα του διαγωνισμού, ανασκαλεύοντας το ερώτημα της “σωστής πεζοδρόμησης” ενώ το ερώτημα είναι η ανασυγκρότηση του κέντρου. Αυτό όμως ας το ξεχάσουμε, απαιτεί μια πολύ πιο σύνθετη αντιμετώπιση. Η επέμβαση στην Πανεπιστημίου, όπως και καμιά πεζοδρόμηση ενός δρόμου, δεν απαντά στην ανάγκη της ανασυγκρότησης του κέντρου, αλλά στην ψυχολογική ανάγκη για μια αναβάθμιση που να “δείχνει και να φαίνεται” στον χώρο που περπατάμε κάθε μέρα. Αυτή την ψυχολογική ανάγκη θα μπορούσε να καλύψει και η πρόταση για πεζοδρόμηση των δυο συγκεκριμένων δρόμων, καλύπτοντας όμως επιπλέον και μια πραγματική, πρακτική ανάγκη που θα νιώσει όποιος περπατήσει στριμωγμένος, σπρωγμένος και με δυσκολία τις ώρες που είναι ανοιχτά τα μαγαζιά. Αν για λίγο σταματούσε η ροή των αυτοκινήτων αυθορμήτως η ροή των καλαθιών και των πάγκων θα ξεχύνονταν στο δρόμο. Σε οποιαδήποτε ώρα της ημέρας η οδός Αθηνάς έχει περισσότερους τουρίστες από την Πανεπιστημίου- για να μη συγκρίνουμε με την οδό Ερμού που γίνεται ήδη το αδιαχώρητο. Εξάλλου η κατάργηση της Αθηνάς ως κυκλοφορία αυτοκινήτων είναι δευτερεύουσα σε σχέση με την Πανεπιστημίου.

Γιατί να μην αποκατασταθεί λοιπόν επιτέλους το συνεχές της Ερμού που οι περισσότεροι θεωρούν σαν τρεις διαφορετικούς δρόμους, γιατί αυτή η φοβερή ροή τουριστών που κατεβαίνει από Σύνταγμα, να σταματάει πάνω στα τραπέζια του Σάββα στο Μοναστηράκι και να μην συνεχίζει μέχρι τον Κεραμεικό και το Γκάζι, περνώντας μες απ’ τα παζάρια γύρω απ’ την Αβησσυνίας, που θα’ χαν πια λίγο χώρο ν’ αναπτυχθούν; Αυτά είναι τα αξιοθέατα της Αθήνας, πιο πολύ απ’ τα φτωχά νεοκλασικά μας μέγαρα της Πανεπιστημίου, με τα οποία θέλουμε να μαζέψουμε τουρίστες, αλλά τα οποία δεν συγκρίνονται με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Ας αναδείξουμε αυτό που είναι πιο αυθεντικά, πραγματικά δικό μας.

Η ιδέα δεν είναι καινούρια και περιλαμβανόταν στα σχέδια της ΕΑΧΑ (Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας) ήδη από το 2001, ενώ μόλις πρόσφατα την επανέφερε ο περιφερειάρχης Γ. Σγουρός σε παρουσίαση τον Ιανουάριο του 2014 για το νέο ΣΟΑΠ . Βεβαίως αναφέρθηκε σ’ αυτήν θεωρώντας δεδομένη την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, έχοντας μάλλον κατά νου την εικόνα ενός πεζοδρομημένου ιστορικού τουριστικού κέντρου. Συγκεκριμένα ο κ. Σγουρός σημείωσε: «Πέραν όλων των άλλων επισήμανα την άμεση ανάγκη πεζοδρόμησης και ανάπλασης της Οδού Αθηνάς και της ανάδειξης της Βαρβακείου Αγοράς, ώστε να τονωθεί η αγορά και να βελτιωθεί η αισθητική της πόλης».³

Είναι αυτή η λέξη, η “αισθητική” που είναι πλέον ύποπτη κι ανησυχητική. Γύρω στο 2010, και σε αντίθεση με το Rethink, υπήρξε διαβούλευση με ερωτηματολόγια προς τους κατοίκους- εμπόρους, στο πλευρό των οποίων στάθηκε και η Ανοιχτή Πόλη όπου εκφράστηκαν κι οι ανησυχίες, πως άπαξ και ένας δρόμος πεζοδρομηθεί αμέσως η αξία του ανεβαίνει, το εμπόριο αλλάζει, οι χρήσεις γης κτλ. Ανησυχίες απόλυτα δικαιολογημένες από τον τρόπο που παρουσιάζεται η συγκεκριμένη πρόταση, με τον τόνο σε λέξεις όπως αισθητική, αναβάθμιση, κτλ, χωρίς να συνοδεύεται από κανένα σχέδιο προστασίας του ιδιαίτερου υφιστάμενου χαρακτήρα της οδού. Κι όμως. Υπάρχουν πολεοδομικά εργαλεία ελέγχου και προστασίας των υπαρχουσών χρήσεων- ποσόστωση αυτών, θεσμοθέτηση και οριοθέτησή τους, όπως η ιδέα που είχε διατυπωθεί στο πρόγραμμα του ΥΠΕΚΑ “Αθήνα-ΑΤΤΙΚΗ 2014” για την ανάδειξη της οδού Ευριπίδου ως οδού των μπαχαριών κτλ.
Ωστόσο εδώ δεν γίνεται πρόταση για μια αισθητική ανάπλαση της οδού Αθηνάς. Η Αθηνάς δεν σηκώνει “αισθητική”. Η πρόταση έχει να κάνει με το να γίνει η Αθηνάς κι η Ερμού το παζάρι των Αθηνών κι αυτό δεν χρειάζεται design. Χρειάζεται πολιτικές αποφάσεις, για να προβλεφθεί, να “επιτραπεί” αυτό το μεγάλο υπαίθριο παζάρι. Είναι εξάλλου και μια απάντηση στα δεδομένα των καιρών όπου όλο και περισσότεροι στρέφονται στην μικρής κλίμακας “χειροποίητη” παραγωγή (από μαρμελάδες μέχρι φανζίν, μικροσυσκευές και άλλα προϊόντα  δημιουργικής εργασίας) καταφεύγοντας αντιστοίχως για την προώθησή τους στην πλανόδια, υπαίθρια διανομή. Μια επιχειρηματικότητα σε κλίμακα οικεία, και προσιτή, αυθόρμητη, που παρακάμπτει τον σκόπελο της ατέλειωτης γραφειοκρατίας, που απαντά στη ρευστή συνθήκη με μια ευέλικτη ετοιμότητα. Ας δούμε τα παραδείγματα των άλλων πεζοδρόμων της Αθήνας όπου οι πλανόδιοι έχουν αυξηθεί κατακόρυφα την περίοδο της κρίσης, την Διονυσίου Αρεοπαγίτου με τους πάγκους των πλανοδίων να φτάνουν σχεδόν ως την Ακρόπολη, την πλατεία Μοναστηρακίου, ακόμα και το μαρμαρόστρωτο, γυαλιστερό πεζοδρομημένο κομμάτι της Αιόλου μπροστά απ’ την Κοτζιά με τους εποχικούς πλανόδιους, που όλο και αυξάνονται,- όλα δείχνουν πως υπάρχει μια εγγενής μνήμη σ’ αυτόν τον τόπο, ένας βίος πλανόδιος κι υπαίθριος κι εδώ φυτρώνει αυθόρμητα.

Οδός Αθηνάς. Δεν χρειάζεται καν προϋπολογισμός, παρά μόνο να κλείσει στην αρχή και στο τέλος, δεν χρειάζεται αστικός εξοπλισμός- οι πιο ενδιαφέρουσες διατάξεις είναι αυτοοργανωμένες, ν’ αφεθούν οι πάγκοι κι οι πλανόδιοι να αλώσουν τον χώρο, αποτρέποντας να κυριαρχήσουν οι άλλες, οι πιο εξευγενισμένες χρήσεις. Το παζάρι δεν θέλει σχεδιασμό, απλά ανοχή, φυτρώνει σαν αγριάδα όπου βρει.
Στην ουσία δεν πρόκειται καν μια για πρόταση για την οδό Αθηνάς ή την οδό Ερμού, αλλά για μια πρόταση  να προστατευτεί το μικρό, το ευέλικτο, τη στιγμή που η πόλη αλώνεται από μεγαλοσυμφέροντα και μεγα-πρότζεκτ, τη στιγμή που η μικρή ιδιοκτησία απειλείται και αλλοιώνεται ο τρόπος  ο οποίος μέχρι τώρα παρήγαγε πόλη στην Ελλάδα. Όσον αφορά το συμβολικό, το χαρακτηριστικό της ελληνικής πόλης είναι ακριβώς η αυτοσχέδια μικρή κλίμακα- η μικρή ιδιοκτησία, ο στενός δρόμος, τα μικρο-εμπόριο, η μικρο-βιοτεχνία. Το σύνολο των μικρών ατομικών χωρικών διατυπώσεων εκφράζει πιο έντονα και καθαρά το  συμβολικό της Αθήνας από τα μεγάλα πρότζεκτ “βίτρινας”.
Η διαφορά με τη διατύπωση της πρότασης από το Υπουργείο και του Δήμο είναι ακριβώς στην ουσία του πως ορίζεται και τι συνιστά συμβολικό για την Αθήνα, και του πως αυτό το συμβολικό συνδυάζεται  με την συνθήκη της κρίσης. Οδός Αθηνάς λοιπόν ν’ απλωθούν τα παζάρια, με θέα καρφί τον Παρθενώνα, τι πιο συμβολικό από τον δρόμο που φέρει το δημαρχείο της πόλης, το όνομα της προστάτιδας αυτής και που σχεδιάστηκε απ’ το 1830 να ‘ναι η πιο φαρδιά, η κεντρική, βασιλική οδός της πόλης, που θα ένωνε την Ακρόπολη με το παλάτι που ποτέ δεν χτίστηκε στην Ομόνοια. Στο σχέδιο της Αθήνας του 1843 μια τεράστια πλατεία Κοτζιά φιγουράρει ως Jardin du Peuple- ο κήπος του Λαού. Ας γίνει τώρα 200 χρόνια μετά η οδός Αθηνάς όλη μια γραμμική πλατεία λαϊκή.
Οδός Αθηνάς, παζάρια, μπαχάρια, εσάνς ελληνική ως εκεί που φτάνει η ανατολίτικη ψυχή μας.

(Όσο για την συγκοινωνιακή μελέτη…  και το Rethink μετά την έκανε!)

Οδός Αθηνάς 1946-48. Το υπαίθριο παζάρι καταλαμβάνει το δρόμο.

1. Ο Διαγωνισμός τελεί υπό την αιγίδα και γίνεται σε συνεργασία με τα Υπουργεία Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) και Μεταφορών, Υποδομών & Δικτύων (ΥΠΥΜΕΔΙ), την Αττικό Μετρό Α.Ε., την Περιφέρεια Αττικής και το Δήμο Αθηναίων. (από το site της προκήρυξης του διαγωνισμού από το ίδρυμα Ωνάση)

2.….Η λειτουργία μιας σήραγγας στην Αργυρούπολη θα δημιουργήσει ένα διαμπερές πέρασμα από τον πυκνό ιστό της πόλης στην μελλοντική της εξάπλωση, δηλαδή τα Μεσόγεια….
ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ
Μην ξεχνάμε άλλωστε πως η περιοχή του παλιού Αεροδρομίου στο Ελληνικό στο τέλος της τρέχουσας δεκαετίας θα είναι ένας νέος πόλος έλξης επενδύσεων, κατοικίας, αναψυχής για την πόλη της Αθήνας και ως εκ τούτου πρέπει να δημιουργηθούν και οι κατάλληλες συγκοινωνιακές υποδομές για να εξυπηρετούν ακριβώς τον σκοπό για τον οποίο πρόκειται να αναπτυχθεί.
Σε αυτή την νέα περιοχή της Αθήνας θα πρέπει να μπορούν να μετακινούνται οι χιλιάδες εργαζόμενοι, οι κάτοικοι και φυσικά οι τουρίστες που θα προσελκύονται από τις υποδομές της.
Ακόμα οι τελικές αποφάσεις για την τελική μορφή των επεκτάσεων της Αττικής Οδού δεν έχουν αποφασιστεί αλλά η ζυγαριά για τη δημιουργία μίας οδικής και σιδηροδρομικής ένωσης των Νοτίων Προαστίων με τα Μεσόγεια μέσω μίας σήραγγας στην περιοχή της Αργυρούπολης έχει συντριπτικά πλεονεκτήματα.(από το site YPODOMES)

3. Από το ΣΟΑΠ “ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ
ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ- Α2 Πλήρης πρόταση και Πρόγραμμα Δράσης”, σελ. 111, κεφάλαιο “Ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας της πόλης και της αξίας της ως τουριστικού προορισμού/ Συνέχιση προγράμματος ΕΑΧΑ”
ΕΝΕΡΓΕΙΑ 11….ii. Ολοκλήρωση μελετών για τις ενότητες του Ιστορικού Κέντρου και ιδιαίτερα του Εμπορικού Τριγώνου της Αθήνας, (διατύπωση προτάσεων, διαβουλεύσεις με εμπόρους – κατοίκους, θεσμοθέτηση σχετικών ρυθμίσεων δια των αρμοδίων φορέων κ.ά), επέκταση των παρεμβάσεων στο τρίγωνο Σταδίου – Μητροπόλεως– Ερμού – Πειραιώς με αναπλάσεις δημοσίων χώρων και οδών, όπως της οδού Αθηνάς κ.ά. )

---

.

Rethink Athens- A clear yes or no and a possibly maybe

On Monday 31/03 there was a presentation for the historic centre of Athens, at the headquarters of “Anichti Poli/ (Open City),  a solidarity space for the city of Athens,  left- Syriza affiliated. The presentation opened with the talk of Gabriel Sakelaridis, the candidate of Syriza on the forthcoming municipal elections of May. Till the end of his talk there was a great question left with a doubt. Does the candidate mayor stand for or against “Rethink Athens”? There was a disappointment for many in the audience, expecting to hear a clear yes or no. To be accurate they just expected to hear the “no” answer, and they found it as a weak point of the candidacy that there is not a clear stance against what is thought to be a “beautification project” in a broken city, which is officially characterized by UNESCO as city  under Humanitarian crisis.

In an implicit way there was an answer. The candidate mayor during the presentation of his program said that “according to our views, the few available funding, shouldn’t go altogether to so called “emblematic projects”, depriving resources from the neighbourhoods. A city shouldn’t have as a trademark a “gentrified centre”.

Given that we talk about pre-election promises, (who can seriously count on them?)  it is assumed that the candidate is rather against Rethink. But is he really? And if he’s not why he’s not? But does it make any sense being for or against Rethink?

The answer to this question, is that it doesn’t really matter what  any candidate mayor thinks of it, as he will have no serious power in the process of approving and realizing this key project for the city. The decisions on the project are beyond the jurisdiction of the Municipality, on the level of the Ministry and the Region (the funding agreement was signed as follows: 38million euro from the Ministry of Constructions and 40.5 million Euro from the Region of Attiki). The mayor didn’t sign anything and he’s not supposed to sign anything since he has no money to put on this. Only for typical reasons the project is  under the  suspices of Municipality  amongst other operators.

So since the mayor can’t change anything, why should a candidate challenge what seems to be the new object of collective imaginary?

At this moment Rethink project seems to illuminate the people’s dreams, to restore the  hope for those who live and move around the centre longing to hear the sound of the first bulldozer as the bells of heaven. Lots of green, pedestrian ways, tourists ready to kill their money, not somewhere far from here, not at Hellinikon, but right here, under our feet. How could anyone tell them that it is silly to believe that just a row of trees on either side of a relatively slow tram can change their lifes? Rethink Athens did it to the heart of people through an excellent media propaganda by Onassis Foundation. (Onassis Foundation is responsible for the conduct of the contest and its communication campaign, trying to present the whole project as  Onassis Foundation’s gift to Athens)

Meanwhile in Athens there are at stake some other, much bigger- in size, budget and area projects as the privatization of the former airport area of Hellinikon. But the talk always returns to Rethink. It is because of the symbolic aspect of the project, it fullfils the need for a collective buoyancy, it is the “showroom” of the city,  it is in our daily routes- somehow, we, the people of the centre, will all have our piece of stardust from the new shiny-glossy Panepistimiou street. This is not the case of Hellinikon (on the south suburbs of Athens) -whatever happens there it’s almost invisible for us here.

This is why the confronting voices are few and limited to those experts of architecture and urbanism, who recognize all the shortcomings of the plans and the methodological mistakes, to those who disapprove the lavishness of the project in times of extreme austerity, and to those who use the ten bus lanes that will be cut. All the others consent enthusiastically.

So, why should a candidate mayor say no to Rethink?

The answer lies in a very small part in the presentation of another speaker of the event, Y. Polyzos, a supporter of Rethink project, professor at NTUA (National Technical University of Athens), and former director of the Organization of Athens’ Masterplan (ORSA).

The main critical point against Rethink is that it doesn’t answer in any way to the great question of the revival of the city centre, – it is nothing more than a simple camouflaged construction project of ATTIKO metro. If we took off the prpoposed tramway from the plans nobody would care to pedestrianize Panepistimiou after that. The pedestrianization comes after the tram and not the opposite. So, talking about the tram, as it is obvious even to a non-expert, the proposal is put totally wrong. It is totally irrelevant to pass two rail transport systems one upon another (the existing metro and the new tram will overlap all along the length of the planned extension of tram, from Syntagma to Victoria Sq). But even if the tram extends longer, to Ano Patissia, as it is scheduled on a B phase, there will be also overlap with the planned new line 4 of metro, making tram totally useless. The new metro line 4 will connect Galatsi to University Campus  passing through the most dense populated areas of the centre, so it is a line with a very big anticipated passenger load, long- expected to serve areas with major transportation needs.

The plan of Attiko metro for the planed new metro lines in Athens and their extensions (only lines number 1, 2, 3 exist for the moment)

So, here comes the revelation from Y. Polyzos. There will be no line 4, not soon at least. At the race for funding from European programs, instead of the 1billion€ line 4, there will be probably given priority to the 1,2 billion€ tunnel of Argyroupoli. The tunnel of Argyroupoli, combined with a big junction passing through habited areas, will connect the former airport of Hellinikon (now on sale, in order to become a high-luxury mega-resort) with the agricultural-suburban land of Mesoghia and the new airport, passing under the mountain of Ymittos. For who is the new tunnel? The greek site Ypodomes (Infrastructures) says that it will serve all the labour force who will live at Mesoghia and work at the new mega-development of Hellinikon. The plan is clearer than the blue sky. Hellinikon is going to be the over-luxurious touristic destination of all Europe and everything works to this direction.

But moreover the tunnel of Argyroupoli is an answer to a long time hanging request to overcome all the natural borders of the city, to overpass the mountain of Ymittos, and to build even the last untouched inch of Attica land.

The major auto mobile infrastructure works that are planned in Attica

Athens is a city blessed to be confined by natural borders, (the two mountains on east and west side, the sea on south, and Parnitha mountain on north). These natural borders put somehow a limit to the tendency of the city to sprawl as a continuous amorphous mass from the basin of Athens to all Attica region. Unfortunately, the decisions in Greece now are taken in a spirit of some decades ago planning trends, that promoted the catastrophic model  of sprawling, giving the priority to auto mobile works. In the meantime in the American cities, the absolute showcases of this model, they are trying now to repair and heal the fragmented land, torn by big transportation works, they are trying to invent an urban cohesion  putting forth  terms such as compact city, downsize, densify.

The only thing that seems to validate this absurd project right now is that the tunnel of Argyroupoli is a “dream” of the ex-minister of Constructions Souflias, as Panepistimiou was the dream of another minister Tritsis. And for Greece, the Ministers’ dreams seem to be like a god’ s law, and this is enough justification for us.

But what is the relation of all these to Rethink?

Whereas Rethink puts forth the needs of the pedestrians, trying to cut and inhibit all the car flows passing through the centre, the tunnel of Argyroupoli opens wide the way for the car flows and for the whole city to flow to Mesoghia. On one hand we cut the access to the centre and on the other hand we carve out roads through the mountain so as the city to reach beyond every last limit. This may had an economic point some years ago, when the construction business was the mainstay of the greek economy. But now it is totally irrelevant, there is no excuse, economic, social, ecologic , for all these. The combined news Rethink- tunnel of Argyroupoli, or else,  cut of access to the centre- open way to Mesoghia, shows  to a very different direction than the one propagandised by the advocates of the project. They obsessively talk about the return of citizens to the centre, but this two combined projects reveal an intention to expel the average everyday user-habitant of the centre, to make it non-functional for him, to push the city to the suburbs leaving behind a clean-cut centre for the future tourists whose bus will be the only one allowed to park in Panepistimiou str.

This is the hidden agenda behind  Rethink project and the tram. Let the masses of the centre, of Kypseli and Patissia get scrambled in the slow -low capacity tram, let them forget metro, and the let the doors open for the touristic wave to land at the new Hellinikon fun-park, let the way open for the contractors who still believe that they can profitize by building in Mesoghia, let the way open for the affluent suburbanites to make their way easier escaping to London and Berlin.  In the end, these affluent subrbanites are  the ones who vote in/ for  the centre of Athens- not its habitants, migrants without voting rights.  Do these poor deserve a metro?

Rethink Athens is not a victory of pedestrians and bikers, it is their symbolic defeat. One km of bikeway is totally a joke compared with the vast scale of the intervention at Ymittos in favour of the auto  mobile. (there could be a tunnel at Argyroupoli, just for metro, but obviously this is not the point). The big deal is elsewhere and Panepistimiou street is just a  curtain of smoke for all these. So here, there should be protests from all the habitants of the centre, the students of the universities, and all those who are long-term affected be these decisions which promote the tourist’s convenience rather than the real needs of the citizens.

A mayor who cares about his city should finally condemn Rethink  as  disorientating, deceptive and competitive to more substantial projects that could realistically enhance the everyday quality of life of the citizens.

The revised plan of Athens (second after the first of 1830) by Leo Von Klenze. The palace has moved to Syntagma instead of Omonia, but Athinas street remains the major axis which connects the big central square of “Jardin du Peuple” (today Kotzia sq) with Acropolis

The request of a symbolic intervention

Given that pedestrianizations have become our new urban fetish, as it was some years ago the  big autoroutes, a candidate mayor could answer to this request for “urban glory” with a necessary, functional, yet symbolic pedestrianization. Making way for the pedestrians there where there’s a real need, along with a strong field of symbolic values much deeper and rich than this of Panepistimiou.

So, here’s the glorious terrain for practising pedestrianization, let’s start with the missing part of Ermou, with Athinas street. It sounds like a joke, to search desperately what to pedestrianize instead of Panepistimiou- for example there was a 1-day workshop for the pedestrianization of Stadiou (parallel to Panepistimiou) on March-. It seems that we are all drown by this communicational trip of the contest, regurgitating the question of the “right pedestrianization” whilst the great question is the reconstruction of the centre. But let’s forget this, it demands a much more complex treatment. The intervention at Panepistimiou street, as any other pedestrianization of a single street, cannot answer to the need for a reconstruction of the centre, but it just answers to the psychological need for a change in the city which will “show off” exactly at the epicentre of our everyday routes. The pedestrianizations proposed here could also serve this psychological need, while at the same time answering to a real, practical need, felt by everyone who has ever tried to walk scrambled, with difficulty, almost thrown off the pavement of Athinas or Ermou during the working hours. If the car flow stopped for a while the stalls and the baskets would occupy the street. At every time of the day Athinas has far more tourists than Panepistimiou , not to compare to Ermou, the tourist’ s favourite. Moreover the removal of the car flow in Athinas and Ermou is of minor impact to the traffic map than is this of Panepistimiou.

So why not to restore at last the continuity of Ermou street, largely conceived by the people as three different streets (one pedestrian, one automobile and pedestrian again), why this big flow of tourists to stop at the taverns’ tables at Monastiraki instead of continuing unobstructed to Gazi through Keramikos, and through a great open air bazaar of Avissynias, expanded to Emrou? These are our highlights, much more than the poor neoclassical buildings of Panepistimiou with which we want to lure tourists, but which fall short in  comparison to their European counterparts. So  let’s point out what is trully, authentically ours.

The idea is not a new one. It was comprised in the plans of EAΧA (organisation for the Unification of the Archaeological Sites of Athens) since 2001. Very recently, on January 2014,  the Head of the Region of Attica brought it back into discussion, though combined with Panepistimiou, obviously in the concept of a totally pedestrianized touristic centre. Mr. Sgouros said exactly that: “Beyond anything else I mentioned the urgent need for a pedestrianization and regeneration of Athinas street, so as to vitalize the market, and enhace the aesthetic of the city”.

It is this word “aesthetic” that sounds so suspicious and worrying. At 2010, there was some consultation with the habitants, along with questionnaires, and Anihti Poli (Open City) was at their side, when they expressed their anxieties that when a road is turned to pedestrian way, the land values rise, the kind of the trade and the uses change  etc.. These worries were totally relevant, since the proposal for Athinas street emphasized on words like aesthetics, regeneration etc. without any plan for the protection of the existing special character of the street (food market, cheap ethnic specialities, and building tools- a folk spirit). Of course there are legislative methods of control and protection of the existing land uses, with orientation, and percentage control, as it was the idea, stated in an older plan by  the Ministry (YPEKA) for declaring the nearby Evripidou street as the road of “Herbs and spices”.

Nevertheless, this revisited proposal here has nothing to do with the aesthetic enhancement of the street. Athinas doesn’t fit in any aesthetics discourse. It’s a street for the masses.The proposal is about making Athnis and Ermou the open Athens bazaar. No design is needed for this. It just needs some political decisions in order to be allowed, in order to  provide the space for this big open air bazaar. Besides it is an answer to the surrounding situation, of current crisis and unemployment where more and more people turn to small scale home-made production (ranging from marmalades to fanzines, micro applications and other products of creative work) which they channel to the market through itinerant trade. It is a small scale, familiar, cosy and flexible entrepreneurship wich can overcome all the ossified bureaucracy and answer to the liquid unstable situation with skill full readiness. There are examples from the other pedestrian ways of Athens where the itinerant trade, mostly illegal has raised a lot during the crisis- Dionysiou Areopagitou with stalls reaching to Acropolis, Monastiraki square, even the shiny marble paved pedestrian way of Eolou in front of Kotzia sq. fills with seasonal sellers. There is an inherent memory in this place, an open air-nomadic life and trade and here it flourishes spontaneously.

Athinas Street. No budget is needed, there can just close the street on the start and the end, there is no need for urban equipment.- the most interesting arrangements are self-organised, let the stalls and sellers occupy the space, functioning as a multi-colour barrier for other more refined-gentrified uses. Bazaar doesn’t need a plan, it just needs officials’ tolerance, it spreads like a wild seed wherever it finds the ground.

In fact it’s not a proposal for Athinas or Ermou street, it’ s a proposal to protect the small, flexible, and spontaneous, at a time when the space of the city is under conquest by big companies, banks and mega-projects, and the space-generating model of the greek city is radically alienated. As about the symbolic aspect,  this small improvised  sale, the narrow street, the micro-property, the stall-trade, the micro- manufactures are exactly what characterizes the greek city.

What distinguishes this proposal from this of the head of the Region, lies exactly in the heart of   what defines and consists the symbolic values of Athens nowadays, it challenges the question of how the symbolic expressions can include the hard reality of crisis. So let’s vote for Athinas, for the bazaar’s explosion, with a view straight to the Parthenon- what can be more symbolic than the street that carries the name of its ancient God-protector? What can be more symbolic than the street where lies our Municipal Hall, the street that was planned on 1830, (on the first plan of the new city), to be the broad central, royal avenue, connecting Acropolis on one end with the the never-built palace of Omonia on the other. At the 1843 the Kotzia square crossed by Athinas street is named as “Jardin du Peuple”/ “The People’s Garden”. So, 200 years after let the people flourish all along a new linear square of Athinas street- fill it with bazaars, spices, and herbs, essence of an oriental origin.

Athinas street 1946-48. The market takes over the street