Αν για χώρες όπως η Ελλάδα, οι δεσμεύσεις στα μακροχρόνια προγράμματα δημοσιοοικονομικών προσαρμογών έρχονται τιμωρητικά σαν μνημόνια και δάνεια, στη μικρότερη κλίμακα των πόλεων έρχονται σαν δώρο- ακόμα καλύτερα σαν βραβείο ή “πρόκληση”.

«Στην Αθήνα βιώνουμε πράγματι μια πρωτόγνωρη οικονομική κρίση, ωστόσο με σύστημα και εμπιστοσύνη στους θεσμούς αντιμετωπίσαμε τις άμεσες κοινωνικές συνέπειες αυτής της κρίσης στην πόλη. Αποδείξαμε την ανθεκτικότητα της Αθήνας».

(Γ. Καμίνης, 6 μήνες μετά την επιλογή της Αθήνας μεταξύ 330 υποψηφιοτήτων στις 35 πιο ανθεκτικές πόλεις του Δικτύου «100 Resilient Cities», μια πρωτοβουλία του Rockefeller Foundation- από το site του Δήμου Αθηναίων)

Βραβεία “κοινωνικής καινοτομίας και “ανθεκτικότητας”- οι επιτυχίες αυτές δίνουν την εντύπωση μιας Αθήνας που προσπαθεί για το καλύτερο ενάντια σε όλα τα εμπόδια, μιας πόλης που δικτυώνεται, που βγαίνει από το επαρχιακό της κλοιό, που αλλάζει, παρακολουθεί τις εξελίξεις και έχει έτοιμα αντανακλαστικά για να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες. Η απορία αναπόφευκτα ακολουθεί -πώς είναι δυνατόν η Αθήνα να βραβεύτηκε ως μια από τις 100 πιο ανθεκτικές πόλεις του κόσμου κι ως προς τι συγκαταλέγεται σε αυτές;

Η ακριβής διατύπωση από το site 100RC του ιδρύματος Rockfeller που προκηρύσσει τον διαγωνισμό, βάζει τα πράγματα στη θέση τους και την Αθήνα ανάμεσα σε άλλες δυνάμει ανθεκτικές πόλεις, ανάμεσα δηλ. σε πόλεις που αποδέχονται μέσω του βραβείου την πρόκληση (challenge) να γίνουν ανθεκτικές, που δεν είναι ακόμα ανθεκτικές, αλλά η βράβευση θα τις κατευθύνει να γίνουν.
Αυτό αλλάζει αμέσως και σημαντικά τα δεδομένα και για μας γιατί η Αθήνα δεν βραβεύτηκε για κάτι που είναι αλλά για κάτι που θα γίνει- και δεν υπάρχει πόλη που γίνεται μόνη της- η πόλη είναι οι κάτοικοι της. Τι λοιπόν θα γίνουμε όλοι μαζί όταν η Αθήνα γίνει ανθεκτική; Τι σημαίνει ακριβώς αυτό το βραβείο- πρόγραμμα το οποίο υποτίθεται διατρέχει το πρώτο έτος εφαρμογής του;

Το βραβείο-Η θέση του Υπεύθυνου Ανθεκτικότητας
Κάτω από μια εισαγωγική φιλολογία αγαθών προθέσεων και προχωρώντας αρκετά μέσα στο site του 100RC, μέσα από ένα link σε μια παράγραφο που οδηγεί στις Συχνές Ερωτήσεις (faq) μαθαίνουμε σε τι συνίσταται το βραβείο. Οι επιλεχθείσες πόλεις λαμβάνουν τα εξής

• Χρηματοδότηση για να προσλάβουν έναν Υπεύθυνο Ανθεκτικότητας (ChiefResilienceOfficer)
• Υποστήριξη στην κατάρτιση μιας στρατηγικής ανθεκτικότητας
• Πρόσβαση σε μια πλατφόρμα καινοτόμων εργαλείων του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα που θα βοηθήσουν να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί η στρατηγική
• και δικαίωμα μέλους στο δίκτυο των 100 Ανθεκτικών Πόλεων

Από τα παραπάνω το βασικότερο όλων, όπως τονίζεται επανειλημμένα, είναι ο διορισμός στον εκάστοτε Δήμο ενός Υπευθύνου Ανθεκτικότητας σε θέση αμέσως κάτω από τον Δήμαρχο.
“Ο Υπεύθυνος ανθεκτικότητας είναι το βασικό σημείο του οράματος των 100RC βοηθώντας τις πόλεις να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις, ενώ τις ενδυναμώνει να αναπτύξουν ανεπτυγμένη αστική ανθεκτικότητα.”

Το χρηματικό βραβείο (αποτιμώμενου ύψους εως 1 εκ. ευρώ μαζί με τα προγράμματα έξυπνης τεχνολογίας, κυμαινόμενο ανά πόλη), πηγαίνει ακριβώς στην χρηματοδότηση αυτής της θέσης για δυο το πολύ τρία χρόνια και δεν μεταφέρεται στον προϋπολογισμό της πόλης. Από κει και πέρα η ευθύνη και το οικονομικό βάρος της διατήρησης της βαρύνει τον εκάστοτε Δήμο. Το ίδρυμα Rockfeller ευελπιστεί ωστόσο στη συνέχιση του προγράμματος και σπεύδει προκαταβολικά να επισημάνει ότι μια τέτοια θέση δεν θα πρέπει να θεωρείται βάρος για τον προϋπολογισμό των πόλεων, ακόμη και σε περιόδους γενικευμένης λιτότητας, μιας και θα τις βοηθήσει να εξοικονομήσουν πολύ περισσότερα μέσω του καλύτερου προγραμματισμού-συντονισμού των έργων και την αποδοτικότερη αξιοποίηση του προϋπολογισμού.

Το ίδρυμα Rockfeller λοιπόν χρηματοδοτεί και διορίζει ουσιαστικά έναν δημόσιο υπάλληλο που δεν είναι τυχαίος αλλά είναι ο επόμενος μετά τον Δήμαρχο σε 100 κρίσιμες πόλεις και ο οποίος δυστυχώς δεν έρχεται μόνος. Έχοντας το ρόλο του διαμεσολαβητή είναι αυτός που θα ανοίξει την πόρτα διευκολύνοντας την πρόσβαση στον Δήμο ιδιωτικών φορέων και ΜΚΟ, αυτός που θα εισαγάγει και εδραιώσει μοντέλα πάνω στα οποία θα αναπτύσσονται μόνιμες συνεργασίες ιδιωτικού-δημόσιου τομέα, που θα λανσάρει προϊόντα τεχνολογικής καινοτομίας, επεξεργασίας μεγάλων δεδομένων και ανάλυσης κινδύνου, πρόκειται δηλ. κατά βάση για ένα διορισμένο πλασιέ πανάκριβων προγραμμάτων και λογισμικού “ανθεκτικότητας”.
Ένα πρώτο ζήτημα δημοκρατικότητας που τίθεται είναι ότι για μια θέση στον δήμο κάποιος είτε εκλέγεται, είτε διορίζεται κατόπιν διαγωνισμού. Υπάρχουν βέβαια και οι θέσεις των συμβούλων που καταλαμβάνονται από άξιους ή λιγότερο άξιους και έμπιστους του δημάρχου, – εδώ όμως πρόκειται για έναν έμπιστο του Rockfeller, ενός από τα πιο ισχυρά ιδρύματα παγκοσμίως, ο οποίος θα βρίσκεται σε μια κομβικότατη θέση πέραν κάθε τυπικής δημοκρατικής και νόμιμης διαδικασίας.

Ο υπεύθυνος ανθεκτικότητας θα συνεργάζεται με τους ομόλογούς του στις υπόλοιπες “100 ανθεκτικές πόλεις” σχηματίζοντας ένα διεθνές δίκτυο που μοιράζεται “καλές πρακτικές”. “Καλές πρακτικές” σημαίνει συνήθως δράσεις με κάποια αύρα φιλανθρωπίας, και χωρίς ουσιαστικό βάθος στην αντιμετώπιση των προβλημάτων. Κοινό στοιχείο όλων των καλών πρακτικών είναι η χρησιμοποίηση πανάκριβων “καλών εργαλείων”, προγραμμάτων ανάλυσης & διαχείρισης κρίσεων από μεγάλες εταιρείες λογισμικού τα οποία προωθεί η πλατφόρμα του 100RC και επεξεργάζονται οι συνεργάτες της. Ανάμεσα στους αμέσους συνεργάτες που παρέχουν εργαλεία και τεχνογνωσία περιλαμβάνονται η SwissRe, που παρέχει εργαλεία πρόβλεψης κινδύνου, η Palantir εταιρεία ανάλυσης μεγάλες δεδομένων, το εργαστήριο του ΜΙΤ Climate Colab, ή το παράρτημα της Microsoft City Next που αναπτύσσει διάφορα εργαλεία έξυπνης τεχνολογίας για πόλεις.

Ο τζίρος παγκοσμίως των αντίστοιχων κλάδων- προγραμμάτων ανάλυσης κινδύνου, ηλεκτρονικής ασφάλειας και έξυπνης τεχνολογίας – είναι διαρκώς αυξανόμενος και από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους. Αυτό συμβαίνει τη στιγμή που για πρώτη φορά το 2015 η αγορά εφαρμογών έξυπνης τεχνολογίας που απευθύνονται στον μέσο καταναλωτή δείχνει σημεία κορεσμού και ακόμα και πτώσης. Η ανοδική λοιπόν ανάπτυξη με ρυθμό 4,5% το χρόνο πχ που προβλέπει έρευνα της Gartner για τα προϊόντα διαδικτυακής τεχνολογικής ασφάλειας οφείλεται κυρίως στο άνοιγμα προς τους δήμους και τις κυβερνήσεις και στη διαμόρφωση αντίστοιχου θεσμικού πλαισίου που καθιστά τέτοια προϊόντα απαραίτητα ακόμα και για τις υπερ-λειτουργικές ανεπτυγμένες μεγαλουπόλεις της Δύσης. Με την έξυπνη τεχνολογία ανοίγεται ένα τεράστιο, ανεξάντλητο πεδίο για μεγάλου προϋπολογισμού εταιρικά προγράμματα που μέχρι τώρα κατευθύνονταν κυρίως προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο είτε ως προγράμματα πολεμικού εξοπλισμού είτε ως τα συνακόλουθα αναγκαία προγράμματα διάσωσης. Η μεταφορά του πολεμικού κλίματος στις δυτικές μητροπόλεις με τεχνητές και μεγεθυσμένες κρίσεις, με την κλιμακούμενη βία και παράνοια της αστικής τρομοκρατίας, αλλά και οι φυσικές προκλήσεις -σεισμός, ή η βολική καταστροφολογία της κλιματικής αλλαγής- δικαιώνουν την ανάγκη για τέτοιες λύσεις.
Το πρόγραμμα του Rockfeller λοιπόν προλειαίνει το έδαφος, χτίζοντας παγκοσμίως συμμαχίες συμβούλων που από κοινού θα προωθούν συγκεκριμένες λύσεις στις αντίστοιχες πόλεις τους. Και ακριβώς όπως μέχρι τώρα ο εθνικός προϋπολογισμός επιβαρυνόταν με τους πολεμικούς εξοπλισμούς, θα επιβαρύνεται πλέον και ο δημοτικός με αστικά πολεμικά εργαλεία πρόβλεψης και διαχείρισης αστικών κρίσεων. Η ίδια η τεχνολογία που προωθείται από μόνη της δεν είναι κακή και είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση κάποιων όλο και πιο πολύπλοκων και σύνθετων αστικών φαινομένων, όπως μια δυσλειτουργία στο μετρό, ή η αυξημένοι ρύποι στο κέντρο της πόλης. Όμως οι τομείς που κατευθύνεται, η ιεράρχηση των προβλημάτων όπως και οι συνεργασίες που χτίζονται γύρω από αυτή είναι εξόχως προβληματικές.

Ανίερες συμμαχίες
Μια ματιά στους υπόλοιπους συνεργάτες του Rockfeller σε αυτό το πρότζεκτ αποκαλύπτει ανάμεσα σε άλλους διεθνείς οργανισμούς και MKO τη Deutche Bank ή το Social Finance που κάνει εταιρική φιλανθρωπία β’ βαθμού ανακυκλώνοντας πόρους σε συγγενείς εταιρείες με προκάλυμμα πάντα κοινωνικούς σκοπούς. Αν στην διεθνή πολιτική οι επιταγές του ΔΝΤ, της Τρόικας κτλ ξεσηκώνουν- όσο ξεσηκώνουν- αντιδράσεις θεωρούμενες ως ευθεία επίθεση στην εθνική κυριαρχία και την συνταγματική λειτουργία της δημοκρατίας, στο επίπεδο των Δήμων τα πράγματα συμβαίνουν ήσυχα, απαλά, στο παρασκήνιο, χωρίς τυμπανοκρουσίες.
Δεν ακούσαμε και πολλά γι’ αυτό το δώρο του ιδρύματος Rockfeller προς την Αθήνα, ένα δώρο που εδώ και τώρα θέτει τις βάσεις για καταστάσεις που σε λίγα χρόνια θα είναι αναπόδραστες. Όπως δεν ακούσαμε και πολλά για το δώρο της ΙΒΜ προς την Αθήνα, ένα δώρο που εμφανίζεται επίσης ως πρόκληση (challenge), και περιλαμβάνει συμβουλευτικές υπηρεσίες κτλ. Δεν θα ακούσουμε μάλλον πολλά και για τις δεσμεύσεις για περιορισμό των ρύπων και ακριβή πράσινη ενέργεια που υπογράφηκαν ως Διακήρυξη του δικτύου πόλεων C40 κατά τη διάρκεια της διεθνούς συνάντησης για το κλίμα COP21. Αγαθός ο σκοπός βεβαίως του περιορισμού των ρύπων, πανάκριβη όμως η τεχνολογία που εφαρμόζεται την στιγμή που απαιτούνται άλλου τύπου λύσεις. Οποία σύμπτωση -το ίδρυμα Bloomberg που βράβευσε την Αθήνα για την πλατφόρμα συν-Αθηνά είναι ο βασικός συντονιστής-χορηγός του C40.
Σιγά σιγά καθώς διαφορές συμμετοχές σε προγράμματα από δω κι από κει γίνονται αποδεκτές το δημόσιο χρήμα θα αρχίσει να τρέχει σε επενδύσεις που κανείς δεν ξέρει πως έχουν επιλεχτεί. Ένα πυκνό πλέγμα δεσμεύσεων στήνεται αθόρυβα οδηγώντας μεθοδικά στην απόλυτη εξάρτηση των δήμων από πολυεθνικά εταιρικά λόμπυ. Αν μας είναι δύσκολο να αποδεχτούμε σε εθνικό επίπεδο μια διαχειριστική διακυβέρνηση, φαίνεται τουλάχιστον προς το παρόν να δεχόμαστε με πολύ ευχαρίστηση έναν Δήμο- διαχειριστή “δώρων”, βραβείων και ευγενών προκλήσεων.
Βλέποντας όμως διεθνώς το ρόλο των κρατών να περιορίζεται και τις πόλεις να έρχονται στο προσκήνιο οφείλουμε να αναδείξουμε τα ζητήματα αυτά προτού να είναι πολύ αργά. Στο τρίτο συνέδριο για την κατοίκηση του ΟΗΕ, το UΝ-Ηabitat που θα γίνει τον Οκτώβριο 2016 στο Quito του Εκουαδόρ συζητιόταν πολύ σοβαρά πώς θα μπορούσαν οι κρατικοί εκπρόσωποι & διπλωμάτες να συνυπάρξουν ή να αντικατασταθούν από τους εκπροσώπους των πόλεων. Πολύ πιθανό στο επόμενο 4ο UN-Habitat, μετά από 20 χρόνια, να δούμε στα έδρανα τους δήμαρχους και τους υπευθύνους ανθεκτικότητας. Ίσως μάλιστα να δούμε τους αντιπροσώπους του Rockfeller ανά τον κόσμο να συζητάνε για το μέλλον της κατοίκησης και του πλανήτη. Ήδη πάντως στο Παρίσι στην συνάντηση των αρχηγών για το κλίμα, η συνάντηση των δημάρχων του δικτύου των πόλεων C40, υπό την εποπτεία του ιδρύματος Bloomberg πήρε τις δικές της αντίστοιχες αποφάσεις.

Που βρίσκεται η Αθήνα σε σχέση με όλα αυτά; Η πρόταση της Αθήνας και οι εναλλακτικές
Ξημερώνει λοιπόν μια διαφορετική εποχή για την Αθήνα γεμάτη καινοτομία, ανθεκτικότητα, κι ευελιξία; Ποιο είναι το σχέδιο για την Αθήνα; Το σχέδιο που υπέβαλλε η Αθήνα στο “Resilience challenge” είναι το ΣΟΑΠ (Σχέδιο ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης), ένα σχέδιο μπαλαντέρ που μαζεύει παλιές και καινούριες προτάσεις σε ένα πλάνο 71 ενεργειών εστιασμένες στο ευρύτερο κέντρο της Αθήνας. Το σχέδιο δίνει εξαιρετική έμφαση στην καινοτομία και επιχειρηματικότητα, περιγράφοντας αρκετά αναλυτικά τις σχετικές ενέργειες, αφήνοντας χώρο για πρόσληψη αρκετών σύμβουλων, ενώ χαρακτηρίζεται από ασαφείς και αντιφατικές προθέσεις για τα πιο καυτά ζητήματα. Η κατά Rockfeller ανθεκτικότητα θα μπορούσε άνετα να ενταχθεί σε ένα τέτοιο πρόγραμμα που εκπαιδεύει καινοτόμους επιχειρηματίες, αλλά δεν λέει τίποτα ουσιαστικά για την ανεργία, που κάνει πράσινες ταράτσες σε κτίρια για τα οποία θα έπρεπε μάλλον να συζητήσουμε αν θα έπρεπε καν να υπάρχουν, που ενδιαφέρεται για το κοινωνικό χάσμα αφ’ υψηλού στηρίζοντας όσους χομπίστικα καινοτομούν και που γενικώς και αορίστως αναφέρεται σε απομάκρυνση παρανόμων μεταναστών. Προς το παρόν το σχέδιο αν και ψηφισμένο φαίνεται αδρανές εκτός από κάποιες ενέργειες που ήταν ήδη δρομολογημένες και απλά ενσωματώθηκαν σ’ αυτό. Πρόκειται για αδράνεια και θεσμική διάλυση που έχουν παγώσει την υλοποίησή του ή τα πράγματα κινούνται τόσο κάτω από την επιφάνεια; Πληροφορίες στο site του Δήμου Αθηναίων δεν υπάρχουν σχετικές για το πώς προχώρα η συμμετοχή στο πρόγραμμα Rockefeller.
Ωστόσο από το site του γερμανικού Bertelsmann Foundation μαθαίνουμε ότι η Αθήνα και η Βοστώνη θα αποτελέσουν τα δύο case-studies του προγράμματος Transatlantic Policy Lab που θα μελετήσει τις κοινωνικές ανισότητες στο πλαίσιο του 100RC Rockfeller. Η λέξη transatlantic θυμίζει βεβαίως την TTIP (Transatlantic Trade and Investment Partnership) την οποία το άγνωστο σχετικά ίδρυμα Bertelsmann στηρίζει. Δεν θα ήταν ιδιαίτερα προβληματικό αν όλα αυτές οι έρευνες και μελέτες αποτελούσαν απλά τρόπους να ανακυκλώνουν οι πολυεθνικές σε φιλανθρωπικούς κοσμοσωτηρίους σκοπούς τον πλεονάζοντα τζίρο αποφεύγοντας φορολογία. Αυτό όμως που σε βάθος χρόνου είναι ανησυχητικό είναι ότι αυτές οι μελέτες και οι έρευνες διατυπώνουν έτσι τα πορίσματα τους ώστε η λύση των οποιονδήποτε χωρικό -κοινωνικό προβλημάτων να περνά μέσα από το λογισμικό της Microsoft ή να απαιτεί την κατασκευαστική τεχνογνωσία της Arup.
Αυτή τη στιγμή μέσω πρωτοβουλιών των μεγάλων διεθνών ιδρυμάτων Βloomberg, Rockefeller, Βill Gates, Clinton Foundation κα στήνεται η τεχνολογική υποδομή των πόλεων παγκοσμίως. Είναι σαν το στήσιμο ενός διεθνούς σιδηροδρομικού δικτύου. Τα δίκτυα χαράζουν μόνιμα το χάρτη. Και αν αλλάξει πχ ο τύπος της ράγας θα πρέπει αντιστοίχως να ξηλώσουμε όλο το σύστημα, να ξαναγοράσουμε όλο τον εξοπλισμό. Το ίδιο θα συμβαίνει με τις ανανεώσεις των προγραμμάτων. Οι συνέπειες και κίνδυνοι του ότι σε λίγο οι πόλεις του πλανήτη θα τρέχουν με το ίδιο λογισμικό δεν έχουν γίνει ακόμα αντιληπτές.

Όχι λοιπόν δεν είμαστε καθόλου ευγνώμονες στους δήμαρχους Αθήνας και Θεσσαλονίκης αντίστοιχα για τα δώρα που φέρανε στις πόλεις τους χτίζοντας την εξάρτηση αυτών από ιδρύματα και εταιρείες. Προτού μαζέψουμε κι άλλα δώρα πρέπει να εκμεταλλευτούμε εντατικά τον χρόνο για να αναπτύξουμε τις δικές μας τοπικές λύσεις, να στραφούμε στην τοπική παραγωγή τεχνογνωσίας. Τοπικοποίηση λοιπόν- relocalization_ ένας όρος οποίος αναφέρεται σε σχέση με τοπικά νομίσματα, τοπικές τράπεζες και οικονομία. Δεν μπορούμε να αφηνόμαστε συνεχώς στα χέρια των ειδικών που ουδόλως βεβαία δεν ενδιαφέρονται για τα προβλήματα μας τη στιγμή που τόση ενέργεια και ιδέες ξοδεύονται στα hub επιχειρηματικότητας ή τα hackathons. Η τεχνολογική αυτονομία των Δήμων πρέπει να χτιστεί εδώ και τώρα αξιοποιώντας το τεράστιο δυναμικό νέων επιστημόνων για το στήσιμο της αντίστοιχης υποδομής προτού μας επιβληθεί έτοιμη.

Αντί να παραδώσουμε τα κλειδιά του δήμου Αθηναίων στο ίδρυμα Rockefeller αν θέλουμε να μιλάμε για πραγματική ανθεκτικότητα το μόνο που την εξασφαλίζει είναι η αυτονομία. Πέρα όμως κι απ’ την ανθεκτικότητα και αυτονομία, όλες οι έξυπνες, ανθεκτικές, ευτυχισμένες πόλεις είναι κατά πρώτον Πόλεις δηλαδή σχέσεις και δίκτυα ανθρώπων. Αν λοιπόν μια πόλη είναι κατά βάση η εικόνα των δικτύων της, των σχέσεων της τότε ποια η επιλογή για την Αθήνα; Να είναι μια πόλη του “δικτύου ανθεκτικών πόλεων και των αντιπροσώπων τους”, μια πόλη του δικτύου της αυτοκρατορίας Rockfeller ή μια πόλη φτιαγμένη από τα δικά μας δίκτυα, από τις δικές μας δομές και υποδομές. Ανθεκτική πόλη τελικά είναι οι μεταξύ μας  ανθεκτικές δομές, αυτές  που χτίζουμε εμείς  τώρα  με  το βλέμμα στο μέλλον. Ας αφήσουμε το δικό μας αποτύπωμα στο χάρτη, ας μελετήσουμε/ περπατήσουμε/σχεδιάσουμε την Αθήνα εμείς, οι κάτοικοί της.